درباره ی عبارت زبان ترجمه ای – قسمت دوم

می خواهم به این نگاه کنم که ترجمه ی شعر با شعر در ادبیات زبان مبدا چه می کند. خارج از مجموعه ای از تئوری پردازی ها و نگاه های تجریدی، می خواهم به تاریخ ادبیات نگاه کنم و اثربخشی ترجمه ی شعر در تغییر و تحول شعر و ادبیات.

شعر آزاد یا با ترجمه ی تحت اللفظی تر بیت آزاد (free verse) که در انگلستان و فرانسه متولد شد، سرآغازی بود بر شعری که در ادبیات زبان های مختلف به شعر آزاد، شعر مدرن یا شعر نو شناخته می شود. سرآغاز شعر بی قافیه باز می گردد به ترجمه های مربوط به ایلیاد و اودیسه و ترجمه های کتاب مقدس. ایده ی نادیده گرفته شدن یک عادت فراگیر شعرخوانی چون قافیه، و بعدها وزن، از جایی شکل می گیرد که ترجمه ی متن موزون و مقفا، متنی بدون قافیه و گاهی بدون وزن است. این چنین تجربه ای شاعران قرنهای هجده و نوزده انگلستان و فرانسه را بر آن می دارد تا متنی را در زبان خود به همان سیاق بسازند. متنی که دارای کارکردهای زیبایی شناسانه ی خاص خود است بدون آن که شرط های اساسی شعر مرسوم دارای وزن و قافیه را داشته باشد. پس از آن شاعران سایر کشورهای اروپایی نیز شعر آزاد را تجربه می کنند.

همین ایده در خوانش های مختلف از ترجمه ی شعر در زبان های دیگر نیز طرح می شود که شاعران نوپرداز تجربه های جدیدی را در شعر خلق می کنند. تجربه هایی فاقد الزام اساسی وزن و قافیه و دارای کارکردهای جدید یا کارکردهای آگراندیسمان شده ای که در عریانی شعر از قافیه و وزن فرصت تمایز و ابراز می یابند. البته اینجا بحث بر سر تاثیرپذیری و تاثیرگذاری از رویکرد و اندیشه و صنعت های بلاغی نیست که از این دست بسیار می توان نمونه ارائه داد از تاثیر فلان شاعر بر فلان شاعر. بحث در تاثیرگذاری شعر ترجمه شده است در تغییر ساخت های مختلف شعری در زبان مقصد. از این مقوله می توان از تاثیرات ترجمه های شعرهای والت ویتمن، سلان، شاعران اروپای شرقی و شاعران سورئالیزم مثالهای زیادی آورد. شاعر- مترجم هایی مانند تد هیوز و مایکل هامبورگر با ترجمه های لیترال (متعهد به اثر یا تحت اللفظی) خود شکلهای بدیعی را در زبان انگلیسی بازسازی کردند. همین وضعیت را می توان در ترجمه های شاملو از لنگستن هیوز یا ژاک پره ور دید که زبان خاصی را به شعر ایران معرفی می کند. زبانی که در عین محاوره ای بود از جایگاه فرهیخته تری نسبت به ادبیات فولکلور فارسی ارتباط برقرار می کند. در واقع ترجمه ی شعر در زبان مبدا گونه ای از متن را خلق می کند که حاوی نوع دیگری از زیبایی شناسی است: زیبایی شناسی خلاص شده از روال های معمول و عادت شده.

ادامه دارد...